त्र्यंबकेश्वर

 

त्र्यंबकेश्वर गावातून गोदावरी नदी वाहत असतानाचे जुने छायाचित्र 

Vintage photograph of Godavari river at Tryambakeshwar

Vintage painting of Lord Tryambakeshwar

 त्र्यंबकेश्वराच्या मूर्तीचे जुने पेंटींग

Vintage painting of Lord Tryambakeshwara

मानवी चेहऱ्याची मूर्ती असलेले श्री हक्क्याचे मारुती मंदिर

 मानवी चेहऱ्याची मूर्ती असलेले श्री हक्क्याचे मारुती मंदिर, अक्कलकोट.

अक्कलकोट येथे असलेले हे मंदिर १६ व्या शतकातील आहे असे सांगितले जाते. खुद्द रामदास स्वामींनी या मूर्तीची प्रतिष्ठापना केलेली आहे, असे मानतात. विशेष म्हणजे हा मारुती मानवी चेहऱ्याचा आहे. सर्वत्र शेंदरी रंगाचे मारुती पाहायला मिळतात परंतु येथील मारुतीची मूर्ती काळ्या पाषाणातून बनवलेली असून या मूर्तीला शेंदूर लेपन केले जात नाही, त्यामुळे ही मूर्ती काळ्या रंगाची आहे. मूर्तीचा उजवा हात अभय मुद्रेत आहे व तो आशीर्वाद देत आहे.  मंदिराच्या खाली तळघर आहे ज्या ठिकाणी स्वामी समर्थांचे प्रमुख भक्त श्री. बाळप्पा महाराज यांनी तपश्चर्या केली. याच तपोभूमीत श्री स्वामी समर्थांच्या पादुका आहेत. 

होरास वॅन रुथ या पाश्चात्य चित्रकाराने सन १८८३ मध्ये जलरंगात काढलेले हे चित्र.

होरास वॅन रुथ या पाश्चात्य चित्रकाराने सन १८८३ मध्ये काढलेले हे चित्र. 

या चित्राचे वर्णन करताना त्याने हे चित्र त्र्यंबकेश्वराच्या मंदिरातील पुजा करणारे भक्त असे केले असले तरी हे या चित्रात चितारलेले दृष्य मात्र नाशिकच्या गोदाकाठचे आहे असे वाटले.

Painting by Horace van Ruith (1839 – 1923) Worshipers at the Trimbakeshwar Temple in the town of Trimbak, in the Nasik District of Maharashtra dedicated to Lord Shiva.

However, the scene depicted in above painting seems to be on the banks of Godavari river at Panchvati, Nashik

नाशिकला थंडीची चाहूल

‘ऑक्टोबर हीट’ची हूल, थेट थंडीची चाहूल

 नाशिकला थंडीची चाहूल

उन्हाचा चटका आणि अंगातून घामाच्या धारा काढणाऱ्या ‘ऑक्टोबर हीट’ला वगळून यंदा थंडीची चाहूल लागली आहे. संपूर्ण ऑक्टोबर ढगाळ वातावरण आणि बंगालच्या उपसागरातून आलेल्या कमी दाबाच्या पट्टय़ामुळे यंदा हा बदल जाणवला आहे.

राज्यात आता सर्वदूर कोरडय़ा हवामानाची स्थिती आहे. त्यातच उत्तरेकडील राज्यातून थंड वाऱ्यांचे प्रवाहही सुरू झाले आहेत. त्यामुळे किमान तापमानात घट होऊन थंडी वाढत जाईल, असा अंदाज हवामान अभ्यासकांकडून व्यक्त करण्यात येत आहे.

पावसाच्या हंगामातील चार महिन्यांचा काळ संपल्यानंतर ऑक्टोबरच्या साधारणत: दुसऱ्या आठवडय़ानंतर ढगाळ स्थिती दूर होऊन उन्हाचा चटका आणि उकाडा जाणवतो. राज्यात अनेक ठिकाणी दिवसाच्या कमाल तापमानाचा पारा ३६ ते ३८ अंश सेल्सिअस किंवा त्यापुढेही जातो. हा कालावधी ‘ऑक्टोबर हीट’ म्हणून परिचित आहे.

जून ते सप्टेंबर हा मोसमी पावसाचा मुख्य कालावधी संपल्यानंतर राज्यात ढगाळ स्थिती कायम होती. त्यातच बंगालच्या उपसागरात कमी दाबाचा तीव्र पट्टा निर्माण झाला आणि त्याने महाराष्ट्रातून प्रवास केला. त्याचा परिणाम म्हणून राज्याच्या बहुतांश भागात धुवाधार पाऊस झाला. काही भागांत अतिवृष्टीची नोंद झाली. ऑक्टोबरमध्ये राज्यात सरासरीपेक्षा ७५ टक्क्यांनी अधिक पाऊस झाला. कमी दाबाच्या क्षेत्रामुळे मोसमी वाऱ्यांचा परतीचा प्रवासही थांबला होता. कमी दाब क्षेत्राचा प्रभाव ओसरल्यानंतर हा प्रवास सुरू होऊन २८ ऑक्टोबरला महाराष्ट्रासह देशातून मोसमी वारे निघून गेले. त्यामुळे ढगाळ स्थिती निवळून हवामान कोरडे झाले. तोवर ऑक्टोबर महिना सरत आला आणि उत्तरेकडून थंड वारेही सुरू झाले. परिणामी ऑक्टोबर हीट वगळून राज्याला थंडीची चाहूल लागली.

कारण काय?

हंगामाच्या पावसाची समाप्ती आणि थंडीची चाहूल लागण्याच्या कालावधीतील ‘ऑक्टोबर हीट’चा कालावधी यंदा निर्माण झालाच नाही. लांबलेला पाऊस आणि ढगाळ हवामानाची स्थिती ही कारणे त्यासाठी सांगितली जात आहेत. सध्या बहुतांश ठिकाणी रात्रीच्या किमान तापमानात घट नोंदविली जात आहे.

ऑक्टोबरमध्ये ढगाळ वातावरण आणि पावसामुळे तापमानात मोठी वाढ होऊ शकली नाही. त्यामुळे उकाडा जाणवला नाही. सध्या अवकाळी पावसाची शक्यता नाही, आकाश निरभ्र झाले आहे. उत्तरेकडील राज्यातील तापमानात घट होत आहे. त्यामुळे आपल्याकडे थंडीची चाहूल लागली आहे. हा वादळांचा कालावधी आहे.

– डॉ. जीवनप्रकाश कुलकर्णी, ज्येष्ठ हवामानतज्ज्ञ

संदर्भ ः लोकसत्ता

महत्व कोजागिरी पौर्णिमेचे

महत्व कोजागिरी पौर्णिमेचे

कोजागरी पौर्णिमा या दिवशी रात्री लक्ष्मी आणि इंद्र यांची पूजा केली जाते. मध्यरात्री लक्ष्मी पृथ्वीतलावर येऊन जो जागा आहे, त्याला धनधान्य आणि समृद्धी प्रदान करते, अशी कथा आहे. या दिवसाचे महत्त्व आणि पूजाविधी या लेखातून समजून घेऊया.

१. तिथी

कोजागरी पौर्णिमा हा उत्सव आश्विन पौर्णिमा या तिथीला साजरा करतात.

या वर्षी कोजागरी पौर्णिमा ३० ऑक्टोबर २०२० या दिवशी साजरी करा ! शुक्रवार, ३०.१०.२०२० या दिवशी सायंकाळी ५.४६ नंतर ‘कोजागरी पौर्णिमा’ चालू होते. या वर्षी ‘अधिक आश्‍विन मास’ असल्याने निज आश्‍विन पौर्णिमेला ‘कोजागरी पौर्णिमा’ आहे.

पौर्णिमा तिथी दोन दिवस असल्यास कोणत्या दिवशी कोजागरी पौर्णिमा साजरी करावी ?

ज्योतिषशास्त्रानुसार सूर्योदयसमयी असणारी तिथी ग्राह्य धरली जाते. हिंदु पंचांगानुसार आश्‍विन मासात मध्यरात्रीला असणार्‍या पौर्णिमेला कोजागरी पौर्णिमा साजरी केली जाते. या वर्षी ३०.१०.२०२० या दिवशी सायंकाळी ५.४६ पासून ३१.१०.२०२० या रात्री ८.१९ वाजेपर्यंत पौर्णिमा तिथी आहे. ३०.१०.२०२० या दिवशी मध्यरात्रीला पौर्णिमा असल्याने कोजागरी पौर्णिमा साजरी केली जाणार आहे.

 २. इतिहास

या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने व्रजमंडळात रासोत्सव साजरा केला, असे श्रीमद्भागवतात म्हटले आहे.

३. आश्‍विन पौर्णिमेच्या विविध नावांचा अर्थ

आश्‍विन पौर्णिमेला ‘कोजागरी पौर्णिमा’, ‘नवान्न पौर्णिमा’ किंवा ‘शरद पौर्णिमा’ या नावांनी ओळखले जाते. ज्या दिवशी पौर्णिमा पूर्ण होते, त्या दिवशी ‘नवान्न पौर्णिमा’ साजरी केली जाते.

अ. आश्‍विन पौर्णिमेला उत्तररात्री लक्ष्मीदेवी ‘को जागर्ति’ म्हणजे ‘कोण जागत आहे ?’, असे विचारते; म्हणून या पौर्णिमेला ‘कोजागरी पौर्णिमा’ असे म्हणतात.

आ. आश्‍विन पौर्णिमेला शेतकरी निसर्गाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी नवीन धान्याची पूजा करून त्याचा नैवेद्य दाखवतात; म्हणून या पौर्णिमेला ‘नवान्न पौर्णिमा’ असे म्हणतात.

इ. आश्‍विन पौर्णिमा शरदऋतूत येते; म्हणून या पौर्णिमेला ‘शरद पौर्णिमा’ असे म्हणतात.

४. महत्त्व

अ. वर्षातील या दिवशी मूळ चंद्रतत्त्वाचे म्हणजे ‘चंद्रमा’चे प्रतिनिधित्व करणारा आणि आपल्याला दिसणारा चंद्र ‘चंद्रमा’प्रमाणेच शीतल आणि आल्हाददायक आहे. साधकांना चंद्रासारखी शीतलता ईश्वराच्या अवतारांपासून अनुभवता येते, म्हणूनच रामचंद्र, कृष्णचंद्र अशीही नावे राम-कृष्णांना दिली गेली. चंद्राच्या या गुणांमुळेच ‘नक्षत्राणामहं शशी’ म्हणजे ‘नक्षत्रांमध्ये मी चंद्र आहे’, असे भगवान श्रीकृष्णाने श्रीमद्भगवद्गीतेत (१०:२१) सांगितले आहे.

आ. मध्यरात्री श्री लक्ष्मी चंद्रमंडलातून भूतलावर येऊन ‘को जागर्ति’ म्हणजे ‘कोण जागे आहे ?’, असे विचारून जो जागा असेल, त्याला धनधान्याने संतुष्ट करते.

इ. या दिवशी ब्रह्मांडात आदिशक्तीरूपी धारणेतील श्री लक्ष्मीरूपी इच्छाशक्तीची स्पंदने कार्यरत असतात. या दिवशी धनसंचयाविषयी असलेल्या सकाम विचारधारणा पूर्णत्वाला जातात. या धारणेच्या स्पर्शाने स्थूलदेह, तसेच मनोदेह यांची शुद्धी होण्यास साहाय्य होऊन मनाला प्रसन्नधारणा प्राप्त होते. या दिवशी कार्याला विशेष असे धनसंचयात्मक कार्यकारी बल प्राप्त होते.

ई. कोजागरी पौर्णिमेला वातावरणात प्रक्षेपित होणार्‍या 

कोजागरीच्या रात्री जो जागृत आणि सावध असतो, त्यालाच अमृतप्राशनाचा लाभ मिळतो ! कोजागर · को ± ओज ± आगर. या दिवशी चंद्राच्या किरणांद्वारे सर्वांना आत्मशक्तीरूपी (ओज) आनंद, आत्मानंद, ब्रह्मानंद भरभरून मिळतो; परंतु हे अमृत प्राशन करण्यासाठी ऋषी म्हणतात, ‘को जागर्ति ?, म्हणजे कोण जागृत आहे ? कोण सावध आहे ? कोण याचे माहात्म्य जाणतो ? जो जागृत आणि सावध आहे आणि ज्याला याचे माहात्म्य ठाऊक आहे, त्यालाच या अमृतप्राशनाचा लाभ मिळेल !’ – प.पू. परशराम पांडे महाराज, सनातन आश्रम, देवद, पनवेल.

६. उत्सव साजरा करण्याची पद्धत

‘या दिवशी नवान्न (नवीन पिकवलेल्या धान्याने) जेवण करतात. श्री लक्ष्मी आणि ऐरावतावर बसलेला इंद्र यांची रात्री पूजा करतात. पूजा झाल्यावर पोहे आणि नारळाचे पाणी देव आणि पितर यांना समर्पून नंतर नैवेद्य म्हणून ग्रहण करतात आणि मग आपल्याकडे आलेल्या सर्वांना देतात. शरद ऋतूतल्या पौर्णिमेच्या स्वच्छ चांदण्यात दूध आटवून चंद्राला आटीव दुधाचा नैवेद्य दाखवतात आणि नंतर नैवेद्य म्हणून ते दूध ग्रहण करतात. चंद्राच्या प्रकाशात एकप्रकारची आयुर्वेदिक शक्ती आहे. त्यामुळे हे दूध आरोग्यदायी आहे. या रात्री जागरण करतात. करमणुकीसाठी निरनिराळे बैठे खेळ खेळतात. दुसर्‍या दिवशी सकाळी पूजेचे पारणे करतात.

७. कोजागरी पौर्णिमेच्या दिवशी

लक्ष्मी आणि इंद्र यांचे पूजन करण्याची कारणे

अ. या दोन देवतांना पृथ्वीवर तत्त्वरूपाने अवतरण्यासाठी चंद्र आग्रहात्मक आवाहन करतो.

आ. लक्ष्मी ही आल्हाददायक आणि इंद्र ही शीतलतादायक देवता आहे. यादिवशी वातावरणात या दोन देवता तत्त्वरूपाने येत असल्याने आणि त्यांचे तत्त्व अधिक प्रमाणात कार्यरत असल्याने त्यांची पूजा केली जाते.

८. लक्ष्मी आणि इंद्र यांचा पूजाविधी

अ. लक्ष्मी आणि इंद्र यांच्या पूजेत पोहे आणि नारळाचे पाणी वापरतात. पोहे हे आनंद देणारे, तर नारळाचे पाणी हे शीतलता प्रदान करणारे आहे. त्यामुळे हे दोन घटक वापरून जीव स्वतःकडे आनंद आणि शीतलता यांच्या लहरी आकर्षित करत असतो.

आ. चंद्राला आटीव दुधाचा नैवेद्य दाखवतात; कारण या दिवशी दुधात चंद्राचे प्रतिबिंब पाहिल्याने त्यातून प्रक्षेपित होणारे चंद्रतत्त्व आपल्याला मिळते. या दुधात स्थूल आणि सूक्ष्म रूपांतून चंद्राचे रूप अन् तत्त्व आकर्षित झालेले असते.

इ. जागरण : मध्यरात्री लक्ष्मी चंद्रमंडलातून भूतलावर येते आणि जो जागा असेल, त्याच्यावर संतुष्ट होऊन त्याला कृपाशीर्वाद देऊन जाते. त्यामुळे कोजागरीच्या रात्री जागरण केले जाते.

संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘सण, धार्मिक उत्सव आणि व्रते’

 ९. कोजागरी पौर्णिमेला चंद्र पहाण्याचे ज्योतिषशास्त्रीय महत्त्व

या दिवशी देवी लक्ष्मी आणि इंद्रदेवता यांचे पूजन करतात. यामुळे लक्ष्मीकृपेने सुखसमृद्धी प्राप्त होते. रात्री दुधात चंद्राचे दर्शन घेतल्याने चंद्राच्या किरणांच्या माध्यमातून अमृतप्राप्ती होते. याचे कारण ‘आश्‍विन पौर्णिमा’ अश्‍विनी नक्षत्रात चंद्र असतांना होते. अश्‍विनी नक्षत्राची देवता ‘अश्‍विनीकुमार’ आहे. अश्‍विनीकुमार सर्व देवतांचे चिकित्सक (वैद्य) आहेत. अश्‍विनीकुमारांच्या आराधनेमुळे असाध्य रोग बरे होतात. यामुळे वर्षातील इतर पौर्णिमांच्या तुलनेत आश्‍विन पौर्णिमेला चंद्रदर्शनाने त्रास होत नाही.

ज्योतिषशास्त्रात चंद्र ग्रहाला मनाचा कारक मानले आहे. त्यामुळे आपल्या मानसिक भावना, निराशा आणि उत्साह हे चंद्राशी संबंधित आहेत. यामुळे ज्यांच्या जन्मकुंडलीत चंद्रबळ न्यून असते, त्यांना पौर्णिमेच्या जवळपास मानसिक त्रास होण्याचे प्रमाण वाढते. ज्यांच्या जन्मकुंडलीत चंद्रबळ चांगले आहे, त्यांची पौर्णिमेचा चंद्र, चांदण्या, अशा वातावरणात प्रतिभा जागृत होते. त्यांना काव्य सुचते.

चंद्र हा ग्रह मातृकारक आहे, म्हणजे कुंडलीतील चंद्रावरून मातेचे सुख अभ्यासतात. आश्‍विन पौर्णिमेला चंद्राच्या साक्षीने माता आपल्या ज्येष्ठ अपत्याला कृतज्ञताभावाने ओवाळते; कारण प्रथम अपत्य जन्मानंतर स्त्रीला मातृत्वाचा आनंद प्राप्त होतो.’

हुला हूप नृत्याविष्कार

 हुला हूप हा क्रिडाप्रकार अतिशय अवघड मानला जातो.

मराठी गाण्यावर हुला हूप नृत्याविष्कार तोही साडी परिधान करून. हा अतिशय कठीण असा नृत्याविष्कार सादर केलाय Abigail Ambrose या वसईच्या मराठी कन्येने.

#sareeswag #sareeflow #marathimulgi

Video courtesy : Jecinta Mable

पंडित जवाहरलाल नेहरु वनौषधी उद्यान (नेहरु बोटॅनिकल गार्डन), नाशिक

 पंडित जवाहरलाल नेहरु वनौषधी उद्यान (नेहरु बोटॅनिकल गार्डन), नाशिक

पांडव लेण्यांच्या पायथ्याशी व नाशिक शहराच्या प्रवेशद्वारावर असलेले पंडित जवाहरलाल नेहरू वन उद्यान हे त्यामध्ये असलेल्या हजारो जातींच्या वनौषधी व आयुर्वेदिक औषधांच्या झाडांनी नुसतेच नाशिकमध्ये नव्हे तर संपूर्ण महाराष्ट्रात प्रसिद्ध आहे. पं. जवाहरलाल नेहरू वन उद्यान नाशिककरांसाठी बॉटनिकल गार्डन म्हणूनदेखील प्रसिद्ध आहे. ते केवळ वन उद्यानच नव्हे तर आता मनोरंजन पार्क म्हणून ही प्रसिद्ध पावते आहे.

फुलपाखराच्या आकाराचे आकर्षक व भव्य प्रवेशद्वार असलेले हे उद्यान त्याच्या विविध वैशिष्ट्यांमुळे एकमेवाद्वितीय ठरले आहे. १३ हेक्टरच्या विस्तीर्ण जमीनीवर पसरलेल्या या उद्यानात ठिकठिकाणी वनौषधींची माहिती देणारे फलक लावण्यात आले आहेत. उद्यानास भेट देण्यासाठी आलेल्या पर्यटकांना बसण्यासाठी फुलपाखरांच्या प्रतिकृतीची बाके ठेवण्यात आली आहेत. बाळ्-गोपाळांच्या मनोरंजनासाठी विविध प्रकारची खेळणी व फायबरच्या प्राण्यांच्या प्रतिकृती विविध ठिकाणी मांडण्यात आल्या आहेत. मात्र या सर्वात जास्त आकर्षणाचे केंद्र थरले आहे ते 'कथा अरण्याची' या नावाने सादर होणारा लेझर शो. या शोमध्ये झाडे आपल्यावर ओढवलेल्या आपत्तीची कथा सांगतात व शेवटी सर्व प्रेक्षकांना वृक्षसंवर्धनासाठी भावनिक साद घालतात. ही बोलकी झाडे प्रेक्षकांच्या मनात घर करुन राहतात. टाटा ट्रस्टच्या माध्यमातून या वन उद्यानाचा कायापालट झाला आहे. उद्यानातल्या रस्त्यांच्या कडेला अनुरुप असे बांबुचे कुंपन घालण्यात आले आहे. 

या उद्यानात वनौषधी तसेच आयुर्वेदिक औषधी यांच्यासह मूळच्या भारतातील नसलेल्या परंतु इकडेच रुळलेल्या विदेशी वनस्पतीदेखील आहेत. त्यासोबतच द्राक्ष ते रूद्राक्ष फळ संस्कृती जोपासणारी फळ वृक्षांचीदेखील लागवड करण्यात आली आहे. या ठिकाणी कपिला, शिवण, कुचलाकाजरा, रूद्राक्ष, द्राक्ष, सीताफळ, केसरी, मोह, कवट, तेंदू, हिरडा, आवळा, रामफळ, हनुमान फळ, फणस, जांभूळ, आंबा, काजू, बिब्बा आदी शेकडो प्रकारची फळझाडे आहेत.

नाशिक जिल्ह्यातील वन्य प्रदेशात तसेच इतर क्षेत्रात लक्षणीय ठरतील अशा सपुष्प वनस्पतींची संख्या हजाराहून अधिक आहे. त्यापैकी काही स्थानिक प्रजाती उद्यानातील कुसुमाकर, अशोक वन, चंपक वन व मकरंद वन या विभागात संवर्धित करण्यात आल्या आहेत. यामध्ये पांढरा सिरस, बहवा, काटे साबर, नागकेसर, पळस, धामण, सातवीणा, अशोक, सीतेचा अशोक, झारूल, करंज, वारस, सोनचाफा, कदंब, बोंडारा, पांढरा चाफा, कांचन, शिरीष, पागारा आदी विविध प्रकारचे पुष्प-वृक्षवल्ली संवर्धित करण्यात आली आहे.

या ठिकाणी छोट्या-मोठ्या पक्ष्यांसाठी आवडते फळ खाद्य देणार्‍या वनस्पतींचे वन ‘सारिका बाग’ या नावाने संवर्धित करण्यात आले आहे. यामध्ये बोर, चिंच, उंबर, वड, मनीकरा, सिंगापूर चेरी, पेरू, डाळिंब, तोरण, घाणेरी, असाना, आळू, करवंद, भुवकेश, विलायती चिंच आदी प्रकारची शेकडो फळझाडे लावण्यात आल्याने पक्ष्यांचा चिवचिवाट या ठिकाणी सदैव ऐकायला मिळतो.

सह्याद्री श्रेणीतील डोंगर रांगा व संलग्न परिसरात आढळणारी बहुमोल औषधी वनस्पती या ठिकाणी लागवड करण्यात आल्या आहेत. शरीरातील विविध व्याधी कमी करण्यासाठी किंवा मिटवण्यासाठी या वनौषधींची मोठ्या प्रमाणावर या ठिकाणी लागवड केल्याने राज्यभरातून बरेच जण या ठिकाणी येथील दशमुळी नेण्यासाठी येतात. यामध्ये बेल-बिल्व, शिवण-काश्मिरी, पाडळ, टेटू, श्वोनक, टाकळी-ऐरण, अग्निमंथ, पीठवण-पृश्नपर्णी, सालवण, चिंचार्डी-बृहत, भुई रंगणी-कंटकारी, गोखरू आदी प्रजाती या ठिकाणी आढळून येतात.

या ठिकाणी आराध्य वृक्ष रूद्राक्ष, वड, उंबर, बेल, कदंब, कैलासपती, चंदन, पिंपळ, अश्वत्थ, आंबा, अंजरी, डाळिंब, खजूर, साधा चाफा, ऑलिव्ह, सिडार, ओक, सोनपिंपळ, बदाम, आपटा, कांचन, पचनार, काटे सावर, बखुल, साल आदी हजारो प्रजातींचे वृक्ष आढळून येतात.

या उद्यानाचा विकास झाला आणि या ठिकाणी शहरातूनच नव्हे तर राज्यभरातून येणार्‍या पर्यटकांची गर्दी वाढत आहे.

नाशिक चे १८९२ चे छायाचित्र

१२८ वर्षांपूर्वी म्हणजेच इसवी सन १८९२ मध्ये काढलेले रामकुंड परिसर,  नाशिक चे छायाचित्र

128 years old photo of  Ramkund area at #Nashik was taken in 1892 AD.

केरळमध्ये नवरात्र साजरी करण्याची ही अनोखी परंपरा.

 केरळमध्ये नवरात्र साजरी करण्याची ही अनोखी परंपरा.

या शोभायात्रेत नवदुर्गांसमवेत इतर प्रमुख देवताही आपापल्या वाहनांसहित सहभागी झालेल्या दिसत आहेत. 

दादासाहेब फाळके स्मारक

दादासाहेब फाळके स्मारक

भारतातले पहिले चित्रपटकार दादासाहेब फाळके याच्या स्मृतीप्रित्यर्थ पांडवलेणी, नाशिक या स्थळाच्या पायथ्याशी दादासाहेब फाळके स्मारक हे उद्यान उभारले आहे. यामध्ये चित्रपट संगिताच्या तालावर नाचणारी कारंजी हे आकर्षण आहे. शिवाय येथे एक संग्रहालय असून, मुक्त रंगमंचाचीही सोय आहे.

दादासाहेब फाळकेंनी सिनेमासृष्टीची मुहूर्तमेढ रोवली ती नाशिकमध्येच. त्यांच्या कार्य स्मरणार्थ हे फाळके स्मारक उभारले गेले आहे. पांडव लेण्यांच्या पायथ्याशी असलेल्या विस्तीर्ण परिसरात फाळके स्मारक, पुराणवस्तू संग्रहालय, बौध्द स्मारक, वॉटर पार्क या वास्तु एकवटल्या आहेत. दादासाहेब फाळकेंशी संबंधित चित्रपटसृष्टीचा इतिहास, प्रमुख घटना फोटोग्राफस व टिपणांच्या सहाय्याने येथे सुबकपणे मांडल्या आहेत. त्यातुन फाळकेंचे कष्टमय जीवनही उलगडते. दुसर्‍या एका दालनात चांगले पुराणवस्तू संग्रहालय आहे. हे संग्रहालय आधी नाशिक शहरातच होते. इ.स.२००१ मध्ये येथे स्थलांतरीत केले गेले. मराठा-मोगल काळातील लढा‌ईची हत्यारे, जुनी दुर्मिळ छायाचित्रे, जुने शिलालेख, काही मूर्त्या, छोट्या-मोठ्या सुमारे १००० मुर्त्या तरी येथे आहेत. हे संग्रहालय म्हणजे भूतकाळात एक फेरफटका मारण्याचे साधन होय. येथील उद्यान व वॉटर पार्क मनोरंजनासाठी प्रसिध्द आहेत.

Dadasaheb Phalke Smarak spread across a vast extend of 29 acres, and it holds a pretty garden in its courtyard. Placed in the pretty surroundings of a majestic Pandava caves, Dada Saheb Phalke Smarak is one among the busiest attractions in Nasik

It demonstrates the Indian Cinema history with pictures.

Also, in the evening, Light & sound show is played on hindi songs. Garden is beautiful & this spot is busiest tourist spot in Nashik. You can also enjoy the scenic view of Pandavleni.

पुरातन कुलुपे

 Vintage locks

पुरातन कुलुपे...