फाल्गुन वद्य षष्ठी म्हणजेच नाथषष्ठी

आज फाल्गुन वद्य षष्ठी म्हणजेच नाथषष्ठी 

अमृताहूनी गोड अशा मराठी भाषेला लोकभाषा बनविणारे महान संत म्हणजे संत एकनाथ महाराज! एकनाथ महाराजांनी सामान्यांना भक्ती मार्गाची शिकवण दिली. पारंपरिक मराठी पंचांग दिनदर्शिकेप्रमाणे फाल्गुन महिन्यातील वद्य पक्षातील षष्ठीच्या दिवशी श्री एकनाथ महाराजांनी जलसमाधी घेतली म्हणूनच या दिवशी नाथ षष्ठी साजरी केली जाते.

                श्री संत एकनाथ महाराजांनी लिहिलेल्या अनेक ग्रंथांपैकी " चतुःश्लोकी भागवत " या त्यांच्या पहिल्या ग्रंथाचे लेखन त्यांनी नाशिक मध्ये गोदातीरी, म्हणजेच कपिला संगम की जेथे कपिलमुनींनी तपश्चर्या केली व जनार्दन स्वामींचे नाशिक मधील तपश्चर्येचे ठिकाण आहे अशा तपोवन येथे केले. त्यानंतर तीर्थ यात्रेत नाथ महाराज व त्यांचे गुरू जनार्दन स्वामी यांच्या सोबत असलेले श्री चंद्रभट ( चांदबोधला ) नामक ब्राम्हण याच पवित्र स्थानी नेहमी येऊन भागवताचे पारायण व चिंतन करत असत. पुढे जाऊन भागवताचे अभ्यासक येथे येऊन भागवत अभ्यासत.

     

        म्हणून भागवताचे लेखन झालेल्या या सिद्ध परिसरात एकनाथ महाराजांच्या वंशजांनी गरुडावर विराजमान अशा भगवान श्री विष्णुंचे मंदिर निर्माण करुन येथे श्री संत एकनाथ महाराजांच्या पादुका स्थापीत केल्या, असे नाशिक मधील जुनी जाणकार व इतिहास अभ्यासक मंडळी सांगतात.  पूर्वी नाशिक शहर हे जुने नाशिक एवढेच सीमित होते. आणि संतश्रेष्ठ निवृत्तीनाथांची पालखी आषाढी वारीसाठी पंढरपूरकडे जाण्याची सुरवात जेव्हा पासून झाली - तेंव्हा पासून, जातांना पालखीचा दुसरा मुक्काम नाशिक मध्ये ज्या मंदिरात होत असतो, ते मंदिर म्हणजे नाशिक मधील वारकरी संप्रदायाचे त्या काळातील प्रमुख स्थान असावे. त्या श्री संत नामदेव विठ्ठल मंदिर येथून नाशिक मधील सर्व भजनी मंडळ फाल्गुन कृ.६ ( नाथ षष्ठी ) या दिवशी टाळ मृदुंगाच्या गजरात दिंडीने येथे येत व भजन , कीर्तन करत.

                शंभराहून अधिक वर्षां पूर्वीची ही परंपरा म्हणून जुने नाशिक येथील संत नामदेव विठ्ठल मंदिर, भजनी मंडळ या पवित्र स्थानी येऊन हि परंपरा अखंडपने चालू ठेवत आहे. तसेच नाशिक मधील पवार कुटुंबीय आणि अनेक भाविक भक्तगण गोपाल काल्याचा प्रसाद येथे आणून वाटत.

               फाल्गून वद्य षष्ठीच्या या दिवशी पाच मोठ्या घटना घडलेल्या असल्याने त्यांस " पंचपर्वश्रेणी पर्व " असं म्हणतात. एकनाथ महाराज स्वत: आपल्या गुरुंचा जन्मदिवस व पुण्यतिथी म्हणून यादिवशी उत्सव साजरा करीत. पुढे नाथांनीही ह्याच दिवशी जलसमाधी घेतल्याने एकनाथ षष्ठी म्हणून हा दिवस साजरा करण्यात येवू लागला.

पंचपर्व -

१) नाथांचे गुरू श्री जनार्दनस्वामी यांचा जन्म दिवस.

२) स्वामींना दत्तात्रयांचे दर्शन व अनुग्रह याच दिवशी.

३) नाथांना स्वामींचे प्रथमदर्शन व अनुग्रह याच दिवशी.

४) श्री जनार्दनस्वामी यांची पुण्यतिथी याच दिवशी.

५) शांतिब्रम्ह श्री संत एकनाथ महाराज यांच्या जलसमाधीचा हाच दिवस.

शांतिब्रह्म संत शिरोमणी श्री एकनाथ महाराज यांच्या चरणी नाथषष्ठी निमित्त भक्तिपूर्ण नमन....!!!

होलिका दहन

 फाल्गुन मासी येते होळी

खायला मिळते पुरणाची पोळी

रात्री देतात जोरात आरोळी

राख लावतो आपुल्या कपाळी

https://tinyurl.com/4rzbp26b

वसंत ऋतु मध्ये साजरा केला जाणारा होळी हा  हिंदू धर्मियांचा एक महत्वाचा सण आहे. हा सण हिंदू पंचांगानुसार फाल्गुन महिन्याच्या पौर्णिमेला साजरा केला जातो. रंगांच्या हा सणाला दोन दिवस साजरा करतात. पहिल्या दिवशी होळी केली जाते तर दुसऱ्या दिवशी एकमेकांवर चिखल, माती अथवा  रंग उडवून धुळवड खेळली जाते ज्याला धूलिवंदन असे म्हटले जाते. पुढे पाच दिवसांनी रंगपंचमी असते. होळीचा सण हिवाळा संपून उन्हाळ्याला सुरुवात झाली आहे हे दर्शवतो. या सणाला भारतामध्ये फार महत्त्व आहे. देशातील प्रत्येक भागात होळीचा सण वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा केला जातो.

होलिका दहन

फाल्गुन शुक्ल पौर्णिमेच्या रात्री होलिका दहन करण्याची परंपरा आहे. काही राज्यांमध्ये याला छोटी होळी असे म्हटले जाते. प्रल्हादला मारण्यासाठी हिरण्यकश्यपने त्याच्या बहिणीची मदत घेतली. पण या प्रयत्नांमध्ये होलिकेचा अंत झाला. होलिका दहनासाठी लाकूड, गवत आणि शेणाची पोळी यांची एक मोठी मोळी उभी केली जाते, त्याभोवती सजावट करुन तिची पूजा केली जाते. त्यानंतर तिला अग्नी दिला जातो. सोबतच होलिका दहनासाठी तयार केलेले पदार्थ अग्नीत समर्पित केले जातात.

लठमार

मथुरेतील ब्रज प्रदेशामध्ये होळी आठवडभर असते. येथील लठमार होळीची परंपरा फार प्रसिद्ध आहे. बरसाना या गावामध्ये हा खेळ होळीच्या दिवशी खेळला जात असे. हे राधेचे गाव होते असे म्हटले जाते. लठमार होळीमध्ये स्त्रिया हातात काठ्या घेऊन पुरुषांना मारण्याचा प्रयत्न करत असतात. येणारा प्रहार रोखण्यासाठी पुरुषांना ढाल दिलेली असते. ही होळी पाहण्यासाठी जगभरातील पर्यटक मथुरेला जमतात.

दोल जत्रा

पश्चिम बंगाल, ओडिसा अशा काही राज्यांमध्ये होळीच्या दिवशी दोल जत्रा/ डोल जात्रा असते. या निमित्ताने कृष्णाची आराधना केली जाते. कृष्ण-राधा यांच्या मूर्ती झोपाळ्यावर प्रस्थापित केल्या जातात. पूजा सुरु असताना झोपाळा झुलवला जातो. त्यानंतर भक्तगण मिळून रंग खेळतात.

आणखी वाचा – विश्लेषण : होळीच्या नानाविध उत्पत्तीकथा आणि भारताची सांस्कृतिक विविधता

होळी-योशांग

मणिपूर राज्यात होळी आणि योशांग हे उत्सव एकत्रितपणे साजरा केले जातात. सहा दिवस चालणाऱ्या या उत्सवामध्ये अनेक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. सामूहिक गायन-नृत्य करत नागरिक हा सण साजरा करतात.

भस्म होळी

वाराणसीमध्ये भस्म होळी खेळण्याची मोठी प्रथा आहे. नागा साधू, अघोरी आणि अन्य साधू मंडळी ही अनोखी होळी खेळतात. अंत्यसंस्कार झाल्यानंतर जमा झालेल्या राखेने होळी खेळण्याची अघोरी संप्रदायमध्ये परंपरा आहे. ही होळी प्रामुख्याने स्मशानभूमीमध्ये साजरी केली जाते.

फुलों वाली होळी

वृंदावनमध्ये होळीच्या आदल्या दिवशी हा उत्सव साजरा केला जातो. या दिवशी राधा-कृष्णाच्या मूर्तींवर फुलांचा वर्षाव केला जातो आणि त्यांची पूजा-अर्चना केली जाते. यंदाच्या वर्षी ३ मार्च रोजी वृंदावनातील बांकेबिहारी मंदिरामध्ये फुलों वाली होळी खेळली गेली.

एवढेच काय तर महाराष्ट्रामधील कोकण, विदर्भ अशा प्रत्येक विभागामध्ये सुद्धा होळीचा उत्सव साजरा करण्याची पद्धत वेगवेगळी असल्याचे पाहायला मिळते.